ZMIANA PODSTAWY WYMIARU SKŁADEK NA OBOWIĄZKOWE UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE PRZEZ ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

Ubezpieczenia społeczne do których należą ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, wypadkowe, chorobowe mają za zadanie zagwarantować bezpieczeństwo socjalne na wypadek zdarzeń losowych. W założeniu ich beneficjentami mają być osoby, które z powodu zajścia takich zdarzeń jak np. choroba, kalectwo, ciąża, starość nie mogą utrzymać się z własnej pracy. Każde z ubezpieczeń społecznych zabezpiecza człowieka przed innym ryzykiem. Ubezpieczenie emerytalne obejmuje ryzyko starości. Ryzyko niezdolności do pracy i wypadku przy pracy pokrywane jest przez ubezpieczenie rentowe i wypadkowe. Wreszcie, macierzyństwo i ryzyko choroby objęte jest ubezpieczeniem chorobowym. Składki odprowadzane na ubezpieczenia społeczne stanowią istotną część naszych przychodów. Tym samym można by oczekiwać, iż w przypadku zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego uzyskanie należnego nam świadczenia stanowi tylko formalność. Niestety, czasami pojawiają się problemy z wypłatą świadczeń przez ZUS. Przedmiotem decyzji organu rentowego może być zmiana podstawy wymiaru składek co skutkuje obniżeniem świadczenia.

DECYZJA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH W ZAKRESIE ZMIANY PODSTAWY WYMIARU SKŁADEK

Jak wskazano na wstępie, składki na ubezpieczenia społeczne pobierane są z naszych pieniędzy. Osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą sama jest płatnikiem składek ZUS. W przypadku umowy o pracę pracodawca ma obowiązek potrącić składki ZUS z wynagrodzenia. Wydawać by się mogło, że ustalona pomiędzy pracodawcą i pracownikiem w umowie o pracę kwota wynagrodzenia nie budzi żadnych wątpliwości i pola do interpretacji.

Niestety, coraz częściej pojawiają się decyzję ZUS w których podważana jest wysokość ustalonego wynagrodzenia. Jako podstawę takiego rozstrzygnięcia organ najczęściej wskazuje, że przeprowadził postępowanie wyjaśniające i ustalił, że okoliczności danej sprawy nie uzasadniają i nie tłumaczą ustalenia wysokości wynagrodzenia, a tym samym podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne na tak wysokim poziomie. Zweryfikowanie i obniżenie przez ZUS podstawy wymiaru składek ma oczywiście negatywne przełożenie na wysokość naszego świadczenia, np. zasiłku macierzyńskiego.

Przykład: pracownica zatrudniona na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony ma ustalone w umowie wynagrodzenie na poziomie 13 000 zł. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję, w której stwierdza, że podstawa wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne: emerytalne, rentowe, wypadkowe oraz chorobowe Ubezpieczonej z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika – Pracodawcy – wynosi 6 156,25 zł, tj. kwota odpowiadająca wysokości przeciętnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w drugim kwartale 2022 r.

Podstawę wymiaru zasiłku dla pracownika stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone w ciągu ostatnich 12 miesięcy kalendarzowych przed miesiącem, w którym powstała niezdolności do pracy albo za pełne kalendarzowe miesiące ubezpieczenia, w przypadku gdy do czasu powstania niezdolności do pracy nie upłynęło pełnych 12 miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia. Do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku przysługującego pracownikowi przyjmuje się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe lub odpowiednio wypadkowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenia społeczne. Zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu ojcowskiego, przysługuje w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku. Tym samym, w naszym przykładzie konsekwencją decyzji ZUS będzie obniżenie należnego zasiłku macierzyńskiego o ponad połowę.

GRANICE UPRAWNIENIA ORGANU RENTOWEGO W ZAKRESIE KWESTIONOWANIA WYSOKOŚCI WYNAGRODZENIA STANOWIĄCEGO PODSTAWĘ WYMIARU SKŁADEK

Z treści uzasadnienia wydanych decyzji wynika najczęściej, że jako powód obniżenia podstawy wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne Organ Rentowy uznaje:

1. niezgodność ustalonego pomiędzy stronami umowy o pracę wynagrodzenia z zasadami współżycia społecznego;
2. warunki wynagrodzenia ustalone pomiędzy stronami umowy o pracę zmierzały według Organu Rentowego do obejścia prawa.

Na wysokość wynagrodzenia poszczególnego pracownika wpływa tak wiele czynników, że nie jest możliwe ustalenie przez prawo szczegółowych reguł ustalenia wynagrodzenia. Wyjątkiem od tego są precyzyjne regulacje dotyczące płacy minimalnej. Stosownie do art. 13 Kodeksu pracy pracownik ma prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę. Natomiast w myśl art. 78 § 1 k.p. wynagrodzenie powinno odpowiadać, w szczególności, rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym do jej wykonywania, a także uwzględniać ilość i jakość świadczonej pracy. Wynagrodzenie spełniające te kryteria uznaje się za godziwe, czyli – innymi słowy – właściwe, odpowiednie, rzetelne, uczciwe.

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego ingerencja w wysokość wynagrodzenia może nastąpić tylko wyjątkowo, jeżeli kwota wynikająca z umowy o pracę (od której została uiszczona składka na ubezpieczenie chorobowe) budzi wątpliwości. W takiej sytuacji ZUS – po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego – ustala realną płacę pracownika odpowiadającą kryteriom wskazanym w art. 78 § 1 k.p. Trzeba jednak podkreślić, że ustalenie to podlega kontroli sądowej i nie sposób uznać go za arbitralne.

ZMIANA PODSTAWY WYMIARU SKŁADEK – ROZKŁAD CIĘŻARU DOWODU

W uzasadnieniach decyzji organu rentowego często pada zarzut jakoby dowody w żaden sposób nie uzasadniały i nie tłumaczyły ustalenia wysokości wynagrodzenia, a tym samym podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne na takim poziomie jak w umowie o pracę. Najczęściej jednak decyzja nie wskazuje jakie konkretnie dowody poddają w wątpliwość prawidłowość ustalonego pomiędzy stronami wynagrodzenia.

Zgodnie z art. 6 k.c. – ciężar dowodu wysokości realnego wynagrodzenia pracownika spoczywa na Organie Rentowym. Kluczowa jest tu zasada, że ciężar dowodu spoczywa na twierdzącym, a nie na zaprzeczającym. To ZUS, podważający wysokość ustalonego w umowie o pracę wynagrodzenia jako zmierzającego do wykorzystania systemu ubezpieczeń społecznych kosztem ogółu jego uczestników, zobowiązany jest dostarczyć okoliczności, fakty oraz dowody na ich poparcie.

Zdarzają się bowiem przypadki porozumienia pracodawcy z pracownikiem, szczególnie, gdy stronami umowy o pracę są członkowie rodziny. Często w takich sytuacjach występuje bardzo wysokie wynagrodzenie – nieadekwatne do kwalifikacji i nakładu pracy pracownika. Następnie, przez krótki okres uiszczane są wysokie składki na ubezpieczenie chorobowe w celu długotrwałego pobierania wysokiego zasiłku chorobowego albo macierzyńskiego.

Jeżeli ogół okoliczności wskazuje na nieważność umowy o pracę w części dotyczącej wynagrodzenia, bo nie spełnia ono wymogów z Kodeksu pracy, a więc nie odzwierciedla jakości, ilości i rodzaju wykonanej pracy, ZUS może zastosować – w swej istocie nadzwyczajny – tryb ustalenia podstawy wymiaru składek, w celu zapobieżenia wyłudzeniu świadczenia w nienależnej wysokości. Nie może to jednak być arbitralna i automatyczna decyzja ZUS. Organ rentowy musi dokładnie wykazać fakty i dowody przemawiające za weryfikacją ustaleń stron umowy o pracę.

PODSTAWA USTALENIA WYSOKOŚCI WYNAGRODZENIA POMIĘDZY STRONAMI UMOWY O PRACĘ

Podstawę prawną zawarcia umowy o pracę stanowi art. 22 § 1 k. p. Wysokość wynagrodzenia nie może być wartością abstrakcyjną, lecz musi odpowiadać wymaganym kwalifikacjom, rodzajowi, ilości i jakości wykonywanej pracy. Warunki realizacji prawa do wynagrodzenia za pracę określają też przepisy prawa pracy oraz polityka państwa w dziedzinie płac. Strony zatem nie mogą dowolnie ustalać wynagrodzenia za pracę, w oderwaniu o konkretnych okoliczności świadczenia pracy. Ocena ustalonego wynagrodzenia w zakresie zgodności z zasadami współżycia społecznego, nie może jednak nastąpić w oderwaniu od zasad doświadczenia życiowego. Ważnym czynnikiem będzie tutaj założenie, że podmiot prowadzący działalność gospodarczą podejmuje decyzje w sposób racjonalny.

Organ Rentowy sprzeczność z zasadami współżycia społecznego najczęściej widzi w tym iż ustalone wynagrodzenie za pracę było zbyt wysokie. W takich przypadkach Organ Rentowy określa wynagrodzenie jako „niegodziwe”. Należy jednak zauważyć, że „godziwość” wynagrodzenia za pracę mierzona jest szerszym spektrum, które należy uwzględnić i przemyśleć.

Weryfikacja prowadzona przez ZUS nie może być arbitralna i automatyczna. Z punktu widzenia ekwiwalentności wynagrodzenia względem pracy należy podkreślić, że miarą ekwiwalentności wynagrodzenia względem pracy jest współmierność świadczeń. Nie musi w tym zakresie występować pełna równoważność ekonomiczna. Doktryna podkreśla, że godziwa płaca to taka, która odpowiada rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu. Koniecznie należy uwzględnić również ilość i jakość świadczonej pracy. Sięgnięcie po omawiany mechanizm korekcyjny i zmiana podstawy wymiaru składek przez ZUS jest dopuszczalne w wyjątkowych wypadkach. Może to nastąpić tylko wtedy, gdy ustalona między stronami wysokość wynagrodzenia w sposób oczywisty i niepodlegający dyskusji jest niegodziwa. Oznacza to, że jawnie kłóci się z fundamentem, na jakim osadzono umowę o pracę. Niedopuszczalne jest oparcie się na wybranych czynnikach (niekorzystnych dla strony), przy pominięciu innych, które są dla strony korzystne.

Organ rentowy powinien kompleksowo zbadać sprawę i wziąć pod uwagę szereg zmiennych, które mają wpływ na wysokość wynagrodzenia konkretnego pracownika. W dzisiejszych czasach o wysokości wynagrodzenia decyduje znacznie więcej czynników niż uzyskany dyplom czy stopień naukowy. Do takich czynników należą w szczególności wymienione poniżej.

Doświadczenie praktyczne pracownika w branży

Obecnie w wielu branżach wartość pracownika w ujęciu ekonomicznym nie jest powiązana z ukończonymi studiami czy kursami. Kluczowe znaczenie mają bowiem doświadczenie i kontakty zdobyte przez okres wykonywania zawodu w praktyce.

Umiejętności miękkie

W branżach wymagających kontaktu z innymi ludźmi preferowani są kandydaci, posiadający odpowiednie cechy personalne, pozwalające na skuteczne nawiązywanie relacji. Niezbędna jest zdolność przekonywania. Bardzo ważne są takie cechy jak: komunikatywność, łatwość nawiązywania kontaktów, siła przebicia, konsekwencja i odwaga, rzetelność, szczerość, przejrzystość.

Miejsce wykonywania pracy

Oprócz argumentów związanych z doświadczeniem zawodowym należy wskazać, że wynagrodzenia w wielkich ośrodkach miejskich takich jak Warszawa, Kraków, Poznań, są odpowiednio wyższe niż w reszcie kraju.

Baza kontaktów i klientów

W takiej branży jak np. sprzedaż, żaden kurs czy studia nie są w stanie otworzyć drzwi do pozyskania istotnych klientów chętnych zakupić towar pracodawcy. Istotne są natomiast znajomości w branży poparte wieloletnim doświadczeniem. Pomaga również wypracowana przez lata renoma osoby profesjonalnie traktującej swoje obowiązki. Takie czynniki diametralnie poszerzają możliwości kontaktów z podmiotami zarówno prywatnymi jak i publicznymi, które gotowe są wesprzeć finansowo określone przedsięwzięcia. Jest to czynnik znacznie bardziej decydujący o wyborze danego pracownika niż jego wykształcenie. Ma to również odzwierciedlenie w wynagrodzeniu jakie może wynegocjować pracownik.

ZARZUT KRÓTKOTRWAŁEGO WYKONYWANIA PRZEZ UBEZPIECZONĄ UMOWY O PRACĘ ORAZ NAWIĄZANIA STOSUNKU PRACY W OKRESIE CIĄŻY

Organ Rentowy często zarzuca Ubezpieczonym naruszenie zasad etyki i uczciwości wobec innych uczestników systemu ubezpieczeń społecznych. Dotyczy to sytuacji, gdy pracownik po krótkim okresie wykonywania umowy o praca zgłasza do ZUS roszczenia o wypłatę zasiłku chorobowego. Taki zarzut dotyczy najczęściej kobiet, które niedługo po rozpoczęciu wykonywania umowy o pracę zachodzą w ciążę. Podważenie wysokości wynagrodzenia i zmiana podstawy wymiaru składek skutkuje obniżeniem wysokości zasiłku macierzyńskiego i powoduje obniżenie standardu życia rodziny.

Jest to jednak zbyt rygorystyczna ocena. Ubezpieczenie społeczne oparte jest na ryzyku. Oznacza to, że czynnik ten należy skonfrontować z twierdzeniem o niezgodności podstawy wymiaru z zasadami współżycia społecznego. Zasady te w równym stopniu chronią zbiorowy system ubezpieczeń, co indywidualne prawa jego beneficjentów.

Wiedza pracownicy o ciąży już w dniu zawarcia umowy o pracę nie ma jakiegokolwiek znaczenia. Obowiązujące przepisy prawa nie zabraniają kobiecie w ciąży podejmowania zatrudnienia. Samo zawarcie umowy o pracę w okresie ciąży nie jest naganne ani tym bardziej sprzeczne z prawem. Takie stanowisko zostało potwierdzone w orzecznictwie Sądu Najwyższego.

*****

Nie sposób przyjąć, że dążenie (przez zawarcie umowy o pracę) do uzyskania ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym może być uznane za zmierzające do dokonania czynności sprzecznej z prawem albo mającej na celu obejście prawa. Sądy wprost wskazują, że takie postępowanie znajduje uzasadnienie z punktu widzenia interesów społeczeństwa. Należy zbadać, czy w związku z zawarciem umowy o pracę zobowiązania z niej wynikające były faktycznie wykonywane. Istotne jest czy pracownik podjął pracę i rzeczywiście ją wykonywał, a pracodawca świadczenie to przyjmował. Fakt, że w dacie zawarcia umowy o pracę Ubezpieczona pozostawała w ciąży nie może być oceniany negatywnie. Zawarcie umowy o pracę z kobietą w ciąży nie jest zabronione i nie może być kwalifikowane jako społecznie naganne.

Odwołania od decyzji ZUS składają się z wielu elementów. Zmiana podstawy wymiaru składek przez Organ Rentowy skutkuje obniżeniem wysokości naszego świadczenia. Skuteczne dochodzenie roszczeń wymaga analizy indywidualnych cech każdej sprawy i znalezienia odpowiedniej argumentacji prawnej. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych mamy kilka lat doświadczenia. Chętnie dzielimy się zdobytą wiedzą pomagając w postępowaniach odwoławczych przeciwko organom rentowym. Zapraszamy do kontaktu.