Bezskuteczność egzekucji wobec spółki z o.o. – odpowiedzialność członka zarządu

Zgodnie z art. 299 Kodeksu spółek handlowych: „Jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania”. Jest to zatem jeden z wyjątków od zasady wyłącznej odpowiedzialności spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za jej zobowiązania. Rozwiązanie to ma na celu ochronę interesów wierzycieli spółki i innych osób trzecich. Tym samym obok odpowiedzialności samej spółki za jej zobowiązania w określonych przypadkach zachodzi także szczególna odpowiedzialność członków zarządu.

Charakter odpowiedzialności na podstawie art. 299 Kodeksu spółek handlowych

Określona w art. 299 k.s.h. odpowiedzialność ma charakter subsydiarny, ponieważ uzależniona jest od niemożności uzyskania zaspokojenia roszczenia od spółki. Z punktu widzenia ekonomii jest to odpowiedzialność za niewypłacalność spółki. Odpowiedzialność ta dotyczy zarówno zobowiązań cywilnych, jak i publicznoprawnych.

Do roszczeń wierzycieli przeciwko członkom zarządu zadłużonej spółki z o.o. mają zastosowanie przepisy o przedawnieniu roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym. Sąd Najwyższy uznaje, że członkowie zarządu ponoszą na podstawie art. 299 k.s.h. odpowiedzialność deliktową za szkodę. Wysokość tej szkody odpowiada niewyegzekwowanej od spółki wierzytelności z ewentualnymi należnościami ubocznymi. Szkoda w tym przypadku jest spowodowana bezprawnym, zawinionym niezgłoszeniem przez członków zarządu wniosku o ogłoszenie upadłości spółki.

Przesłanki odpowiedzialności na gruncie art. 299 k.s.h.

Wierzyciel dochodzący roszczenia na podstawie art. 299 k.s.h. musi wykazać jedynie dwie okoliczności:

istnienie określonego zobowiązania spółki z o.o. w czasie, kiedy dana osoba była członkiem zarządu spółki oraz
bezskuteczność egzekucji wobec spółki.

Zobowiązanie spółki

Co do zasady, w postępowaniu z art. 299 k.s.h. nie ma możliwości badania, czy zobowiązanie stwierdzone tytułem wykonawczym istnieje. Zgodnie z uchwałą z dnia 19 listopada 2008 r., III CZP 94/08, Sąd Najwyższy przyjął, że: „Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, przeciwko któremu wierzyciel spółki występuje z roszczeniem przewidzianym w art. 299 k.s.h., nie może bronić się zarzutem przedawnienia roszczenia objętego tytułem wykonawczym wystawionym przeciwko spółce”.

Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością pozwany na podstawie art. 299 § 1 k.s.h. nie jest jednak zupełnie bezbronny. Może bronić się zarzutem, że objęta tytułem wykonawczym wierzytelność uległa umorzeniu na skutek potrącenia z wierzytelnością powoda, dokonanego po powstaniu tego tytułu.

Bezskuteczność egzekucji

Odpowiedzialność członka zarządu na podstawie art. 299 k.s.h. opiera się na stwierdzeniu bezskuteczności egzekucji prowadzonej przeciwko spółce. Bezskuteczność egzekucji należy rozumieć jako niemożność uzyskania przez wierzyciela zaspokojenia roszczeń z całego majątku spółki.

Wierzyciel najpierw powinien przeprowadzić próbę wyegzekwowania należności od spółki, a dopiero później od członka zarządu. Co ciekawe, nie zawsze aby wykazać bezskuteczność egzekucji konieczne jest uzyskanie formalnego postanowienia o bezskuteczności egzekucji. Przesłanka odpowiedzialności członka zarządu może zostać spełniona nawet w przypadku gdy wierzyciel nie posiada tytułu egzekucyjnego wobec spółki. Dotyczy to sytuacji gdy spółka już nie istnieje. Z uwagi na utratę przez spółkę bytu prawnego, w związku z wykreśleniem jej z rejestru, należy uznać, że zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek, usprawiedliwiający odstępstwo od zasady, zgodnie z którą wierzyciel powołujący się na bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nie może pozwać członka zarządu tej spółki na podstawie art. 299 k.s.h. bez uprzedniego uzyskania tytułu egzekucyjnego przeciwko spółce. Przedstawiony pogląd wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego. Pozwala w drodze wyjątku na wykazanie istnienia wierzytelności wobec spółki bez uzyskania wobec niej tytułu egzekucyjnego.

Wykazanie bezskuteczności egzekucji

Wierzyciel musi wykazać, iż egzekucja wobec spółki okazała się bezskuteczna. Może to zrobić według ogólnych zasad obowiązujących w procesie, a zatem wszelkimi środkami dowodowymi. Najczęściej dowodem w tym zakresie będzie postanowienie komornika o bezskuteczności egzekucji. Członek zarządu może jednak próbować obalić spełnienie tej przesłanki. W jego interesie będzie wykazanie że w rzeczywistości egzekucja została skierowana tylko do niektórych składników majątku spółki. Egzekucja w takim przypadku mogłaby się okazać skuteczna gdyby objęła cały majątek spółki a nie tylko wybrane jego składniki.

Spełnienie przesłanki „bezskuteczności egzekucji” oznacza wykazanie w sposób jednoznaczny, że roszczenie wierzyciela nie może być zaspokojone z jakiegokolwiek majątku spółki. Co istotne, nie jest wymagane aby bezskuteczna egzekucja była prowadzona przez tego samego wierzyciela, który zamierza wystąpić z powództwem.

Osoby odpowiedzialne na podstawie art. 299 k.s.h.

W orzecznictwie i literaturze występowały istotne rozbieżności w zakresie ustalenia, którzy członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność na podstawie art. 299 k.s.h. Dla przyjęcia odpowiedzialności określonej w art. 299 § 1 k.s.h. decydujący jest okres pełnienia funkcji w zarządzie. Decyduje moment uzyskania i wygaśnięcia mandatu, a nie data wpisania i wykreślenia z rejestru. Z tych względów, odpowiedzialności na podstawie art. 299 k.s.h. nie ponosi osoba bezpodstawnie wpisana do rejestru.

W razie bezskuteczności egzekucji odpowiedzialność ponoszą osoby będące członkami zarządu lub likwidatorami w czasie istnienia podstawy zobowiązania nawet jeszcze niewymagalnego. Powoduje to, że członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność także za zobowiązania powstałe przed objęciem funkcji członka zarządu i które istniały w czasie sprawowania tej funkcji. Członkowie zarządu odpowiadają także za wszystkie zobowiązania, które powstały po spełnieniu się przesłanek do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Członek zarządu ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki powstałe po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości. W zakres tych zobowiązań wchodzą również koszty sądowe zasądzone w sprawie prowadzonej przeciwko syndykowi. Warunkiem jest by pozostawały w związku ze stosunkiem prawnym istniejącym w chwili złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Odpowiedzialność członków zarządu na podstawie art. 299 k.s.h. została uregulowana na zasadzie solidarności. Solidarność dotyczy wszystkich członków zarządu odpowiedzialnych za zobowiązania spółki. Odpowiedzialność jest niezależna od tego, czy wspólnie pełnili kadencję, czy też ich kadencje następowały na przykład po sobie. W razie zapłaty przez członka zarządu następuje tu wstąpienie w prawa spłaconego wierzyciela.

Zakres odpowiedzialności

Odpowiedzialność nie ogranicza się tylko do niewyegzekwowanej wierzytelności w jej nominalnej wysokości. Rozciąga się także na odsetki za opóźnienie spółki w zapłacie należności, będącej przedmiotem bezskutecznej egzekucji i koszty sądowe.

W ramach odszkodowania niezaspokojony wierzyciel spółki z o.o. może dochodzić odsetek należnych od spółki z o.o. także za dalszy okres od chwili powstania roszczenia odszkodowawczego do chwili zażądania od członków zarządu spółki z o.o. zapłaty jej długów. W tym bowiem czasie na skutek niezaspokojenia roszczenia przez spółkę zakres szkody, za którą członkowie zarządu spółki z o.o. ponoszą odpowiedzialność, ulega zwiększeniu. Niewyegzekwowane od spółki odsetki za zwłokę lub opóźnienie dochodzone w ramach odszkodowania dochodzonego na podstawie art. 299 § 1 k.s.h. powinny być zsumowane i wyrażone kwotowo

Reasumując, odpowiedzialność osobista członków zarządu spółki z o.o. składa się z trzech elementów: tzw. należność główna, odsetki za opóźnienie spółki i odsetki zwykłe a także koszty postępowania egzekucyjnego umorzonego z powodu bezskuteczności egzekucji.

Podstawy zwolnienia członków zarządu od odpowiedzialności

Art. 299 § 1 przewiduje podstawy odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki, natomiast § 2 omawianego przepisu wskazuje na przesłanki które pozwalają członkom zarządu uwolnić się od odpowiedzialności. Członek zarządu może uniknąć osobistej odpowiedzialności za długi spółki, jeżeli wykaże że zaszedł jeden z następujących przypadków:

we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, albo że
niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy, albo że
pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.

Zgłoszenie wniosku o ogłoszeniu upadłości „we właściwym czasie”

Podstawowym sposobem uniknięcia odpowiedzialności przez członka zarządu jest złożenie wniosku o upadłość we właściwym czasie. Definicję „właściwego czasu” należy wywodzić zgodnie z ustawą Prawo upadłościowe. Dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości.

Zgodnie z przepisami upadłość może zostać ogłoszona w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Spółka staje się niewypłacalna gdy utraci zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Domniemanie utraty zdolności do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych zachodzi gdy opóźnienie w tym zakresie przekracza trzy miesiące. Dodatkowo niewypłacalność zachodzi gdy zobowiązania pieniężne spółki przekraczają wartość jej majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.

Brak winy w niezłożeniu wniosku

Członek zarządu może powoływać się na różne okoliczności w celu uchylenia swojej winy w niezłożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie. W takim przypadku sąd bada czy członek zarządu zachował wszelkie standardy staranności postępowania na stanowisku, w konkretnej spółce, w konkretnych okolicznościach oraz czy dopuścił się winy poprzez naruszenie tych standardów. Poszczególne sytuacje Sąd będzie rozpatrywał i oceniał indywidualnie a zatem argument, który w jednej sprawie może okazać się skuteczny i doprowadzić do uwolnienia członka zarządu od odpowiedzialności, w innej sprawie może okazać się zupełnie bezpodstawny.

Brak szkody po stronie wierzyciela przy braku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości

Art. 299 § 2 k.s.h. używa pojęcia braku poniesienia szkody przez wierzyciela jednak omawiany przepis nie wskazuje w jaki sposób należy tę szkodę wyliczać. Pojęcie szkody w rozumieniu art. 299 k.s.h. należy interpretować inaczej niż w ujęciu art. 361 § 2 k.c. Szkoda przejawia się w obniżeniu potencjału majątkowego spółki wskutek doprowadzenia spółki do stanu niewypłacalności. Wyłączenie odpowiedzialności członka zarządu jest możliwe wtedy, gdy wykaże, że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego nie zmniejszył się potencjał majątkowy spółki, a wierzyciel i tak nie uzyskałby zaspokojenia.

Tryb dochodzenia roszczeń i właściwość sądu

Aby pociągnąć członków zarządu spółki do odpowiedzialności określonej w art. 299 k.s.h. należy wytoczyć przeciwko nim powództwo. W razie bezskuteczności egzekucji prowadzonej na podstawie tytułu wykonawczego wydanego przeciwko spółce, nie jest możliwe nadaniu mu klauzuli wykonalności przeciwko członkom zarządu. Sprawa dotycząca roszczeń o których mowa w niniejszym artykule jest sprawą gospodarczą. Właściwość miejscowa sądu wyznaczana jest na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego dotyczących właściwości ogólnej.

Przedawnienie roszczenia

Bieg trzyletniego przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. W przypadku roszczeń wynikających z art. 299 k.s.h. bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym wierzyciel dowiedział się o bezskuteczności egzekucji prowadzonej przeciwko spółce. Świadomość tego stanu rzeczy nie musi łączyć się wyłącznie z doręczeniem postanowienia komornika o umorzeniu postepowania egzekucyjnego. Może ona wynikać z każdego dowodu wskazującego na to, że spółka nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie zobowiązania dochodzonego w drodze powództwa z art. 299 k.s.h.

*****

Jeżeli w Twojej sprawie egzekucja wobec spółki okazała się bezskuteczna i rozważasz wystąpienie z powództwem przeciwko członkom zarządu albo jesteś członkiem zarządu pozwanym w trybie art. 299 k.s.h. zapraszamy do kontaktu celem zasięgnięcia porady prawnej.